Ai đến Hồng Kông, xuống sân bay Chek Lapkok hiện đại đựơc xây trên đất lấn biển bên bán đảo Cửu Long, đều nhận ra một vật trang trí độc đáo treo ngay trên trần toà sảnh lợp kính.

Tác giả tại Chek Lapkok.

Lọt thỏm trong vòm kính rộng mênh mông này, nhưng nó gây chú ý cho mọi người qua lại vì vật trang trí ấy chính là một chiếc máy bay thật và viên phi công được làm bằng chất dẻo y như thật và to bằng thật, trông thật sinh động.

Hỏi ra thì đó là mô hình gợi nhớ lại sự kiện cách đây ngót trăm năm, đó là sự kiện chiếc máy bay đầu tiên đã cất cánh từ mảnh đất của nước Trung Hoa, lúc này đã trở thành thuộc địa của đế quốc Anh.

Hỏi kỹ hơn thì cách đây 12 năm, vào năm 1997, thời điểm Hồng Kông chuyển giao cho Trung Quốc, ông Chủ tịch Hội Lịch sử Hàng không của Hồng Kông đã đưa ra ý tuởng sẽ sao chép nguyên bản chiếc máy bay 2 thân cánh (biplan) nhãn hiệu “Farman” đã từng thực hiện cuộc bay đầu tiên diễn ra vào ngày 18.3.1911, thời khắc được người dân Hồng Kông coi là khởi đầu cho nền hàng không của thành phố phát triển bậc nhất của Châu Á này.

Bằng chiếc máy bay được phục chế y như thật này, một cuộc cất cánh đã được thực hiện vào ngày 15.11.1997 nhân khánh thành sân bay Chek Lapkok, sau đó được treo lên vị trí trang trọng như biểu tượng cho vùng đất đã chứng kiến từ rất sớm những thành tựu đầu tiên của lịch sử Hàng không Châu Á.

Chọn vị trí gần nhất và góc nhìn đẹp nhất để chụp cái vật thể mang ý nghĩa như một tượng đài này, bỗng nhận ra những bóng dáng không xa lạ mà báo chí ở trong nước đã nêu lên. Quả là khi về nước đọc lại, thấy đã có nhiều bài báo viết về chiếc máy bay và người lái chiếc máy bay đó.

Một anh bạn là Việt kiều ở Bỉ đã gửi về một tập hồ sơ khá dày dặn nhằm chứng minh rằng: trước khi chiếc máy bay và viên phi công ấy cất cánh tại Hồng Kông thì chính viên phi công cùng chiếc máy bay đó đã có mặt ở Việt Nam từ trước đó 4 tháng và cuộc cất cánh được coi là đầu tiên ở châu Á lại chính là thành phố Sài Gòn.

Tài liệu cho biết: Lịch sử Hàng không Thế giới vẫn lấy cái sự kiện diễn ra ngày 17.12.1903 trên bãi biển tiểu bang Bắc Carolina (Hoa kỳ) với cuộc cất cánh đầu tiên trên chiếc máy bay nhãn hiệu “Flyer 1″ do 2 anh em Oliver và Wilbur Wright thực hiện làm cái mốc ra đời của ngành hàng không. Rồi tiếp đó rất nhiều phát minh, sáng chế nâng cao cánh bay của những người say mê được bay lượn như chim…

Và cho đến cuộc bay vượt biển Manche của phi công Pháp Bleriot nối nuớc Anh với nước Pháp bằng quãng đưòng bay dài có 38km, nền hàng không thế giới thực sự đã ra đời và chứng kiến những cánh bay ngày càng dài, ngày cành nhanh.

Thoạt đầu, “bay” đuợc coi là một môn thể thao trước khi trở thành một phương thức vận tải và thế hệ đầu tiên cầm lái máy bay được coi là những vận động viên thể thao. Rất nhanh chóng, môn thể thao lái máy bay thu hút được rất nhiều người hâm mộ.

Trong số 100 người được cấp bằng lái may bay đầu tiên trên thế giới có một phi công người Bỉ quê vùng Liège, tên là Charles Van Den Born, sinh năm 1874. Vốn là một cuarơ xe đạp đã từng đoạt giải cao trong cuộc thi “Tour de France” nổi tiếng, ông đã bỏ đường đua trên mặt đất để bay lên không trung do lời khuyên của một người tình cờ quen biết, đó là chính là Henry Farman một nhà tiên phong trong việc sáng chế các loại máy bay mà chiếc máy bay mang tên “Farman” ngày càng nổi tiếng và không ngừng được cải tiến.

Năm 1910 ngay sau khi nhận bằng lái máy bay và lập 2 kỷ lục hàng không về thời gian bay trên đất liền và trên biển… viên phi công người Bỉ, đã tham gia những hoạt động nhằm quảng bá chiếc máy bay và môn thể thao bay ra thế giới.

Rời cảng Marseilles ngày 22.10.1910, Van Den Born cùng vợ, người thợ máy và chiếc máy bay hiệu “Farman” được tháo gọn, lên đường sang vùng Viễn Đông. Bến cảng đầu tiên tàu cập bến là một thành phố mà nước Anh đang cai trị: Singapore. Nhưng những thủ tục phiền toái và sự lạnh nhạt của chính quyền sở tại đã khiến Van Den Born chuyển sang địa điểm khác.

Đó lại chính là Sài Gòn lúc này đang là thuộc địa của Pháp. Có lẽ vì trên con tàu này có vợ và con gái của viên Toàn quyền Đông Dương đương nhiệm Klobukovsk có những lời lẽ thế nào mà Van Den Born đã quyết định đưa chiếc máy bay của mình lên bờ và chọn không gian khá quang đãng của Sân đua ngựa ở Phú Thọ Hoà làm sân đỗ cho chiếc “Farman”.

Viên phi công người Bỉ đã nhận đuợc sự cổ vũ nhiệt liệt của dân sở tại nên đã thành công vang dội trong việc tổ chức “Đại Tuần lễ Hàng không Nam Kỳ” (Grande Semained ’Aviation de Cochinchine) diễn ra từ 8 đến 18.12.1910 với những buổi giới thiệu và huấn luyện trên mặt đất. Và sự kiện diễn ra vào ngày 15.12.1910 với tiết mục chiếc máy bay “Farman” đã được Van Den Born cất cánh rời mặt đất và bay lượn trên bầu trời Sài Gòn trước một công chúng mà báo chí đương thời ước tính đến… 150 ngàn người.

Sau thành công mỹ mãn ở Sài Gòn, Van Den Born muốn phát huy chiến quả nên đã ngỏ ý muốn biểu diễn tại những nơi khác và lập túc nhận được sự chào đón từ nhiều địa chỉ. Sau Sài Gòn, chiếc “Farman” lần lượt bay lượn trên bàu trời Bangkok (Xiêm-Thái Lan) vào ngày 31.1.1911, Hồng Kông vào ngày 18-3-1911, Quảng Đông vào ngày 10.4.1911… Và các quốc gia hay vùng lãnh thổ này đều coi sự kiện Van Den Born biểu diễn máy bay như những cái mốc khởi đầu cho ngành hàng không của mình, giống như Hồng Kông đã tôn vinh…

Điều cần nói thêm là sau những thành công đạt đựoc trên bầu trời của nhiều vùng lãnh thổ, Van Den Born lại quyết định chọn Sài Gòn làm nơi định cư lâu dài cho gia đình mình. Ông đã gắn bó với mảnh đất này gần như trọn vẹn cả phần thời gian còn lại của cuộc đời, trừ thời gian ngắn làm nghĩa vụ quân sự trong Đại chiến I (1914-1918).

Không thấy ông bay nữa mà trở lại với các môn thể thao dưới đất như một nhà truyền bá các môn thể thao Âu Tây trên đất nước ta, như đua xe đạp, boxing, đấu gươm v.v… Duyên nợ của ông với ngành hàng không chỉ còn là cổ động viên cho một câu lạc bộ và đại diện cho Hãng Farman tại Sài Gòn.

Khi tuổi đã cao, lập một trang trại ở ngoại ô thành phố Châu Á này, ông chịu đựng cả những ngày bị Phátxít Nhật hành hạ sau đảo chính 1945, ông vẫn gắn bó cho đến năm 1958, khi tuổi đã cao và những biến động chính trị ở Sài Gòn khiến Van Den Born buộc lòng phải rời mảnh đất ông đã gắn bó ngót nghét một thế kỷ, trở về cư trú tại nơi dành cho những nguời đã từng được thưởng “Bắc Đẩu bội tinh” mà không có nơi nương tựa. Rồi không lâu sau đó, người phi công đã từng ghi những dấu ấn cho ngành hàng không ở Châu Á đã qua đời ở tuổi 84.

Thấy việc làm ở sân bay Hồng Kông tôi đâm nghĩ ngợi: Tại sao ta không làm một cái gì tương tự để định vị Sài Gòn – TP Hồ Chí Minh của chúng ta chính là mảnh đất đầu tiên ở Châu Á, từ đó chiếc máy bay đầu tiên của nhân loại đã cất cánh? Để mọi người đến đây phải ngẩng đầu như mỗi lần đến sân bay Chek Lapok. Ngày 15.12.2010 sẽ là vừa tròn 100 năm Van Den Born cất cánh từ Sân đua Phú Thọ Hoà. Vẫn còn thời gian để làm cái cần làm.

(Dương Trung Quốc, Lao Động)