Ngày 9/9/1973, trong khi đang ăn trưa tại Da Carla, một nhà hàng Italy ở Santiago, Chile, một đồng nghiệp chợt xuất hiện và thì thầm vào tai Jack Devine – một điệp viên bí mật của Cục tình báo trung ương Mỹ (CIA) hoạt động tại Chile: “Hãy gọi ngay về nhà, có việc khẩn”. Chile là nhiệm vụ đầu tiên của Jack Devine ở nước ngoài. Đối với một nhân viên tình báo trẻ đầy nhiệt huyết thì đó là một công việc béo bở. 

Trong suốt vài tháng trước đó đã xuất hiện tin đồn về một cuộc đảo chính quân sự lật đổ Tổng thống Chile Salvador Allende. Lực lượng chống đối Tổng thống Allende đã xuống đường biểu tình. Các cuộc đình công và kinh tế hỗn loạn đã khiến cho các mặt hàng nhu yếu phẩm rất khan hiếm. Thi thoảng, người ta lại nghe thấy tiếng bom làm rung chuyển thủ đô. Cả đất nước dường như căng thẳng và kiệt quệ. Nói cách khác, đó chính xác là một nơi mà mọi điệp viên CIA mới vào nghề muốn tới.

Devine kín đáo rời nhà hàng tới trụ sở CIA để gọi điện cho vợ. Vợ Devine đang trông 5 đứa con ở nhà và đây là lần đầu tiên cả gia đình cùng sống ở nước ngoài nên Devine cho rằng vợ có thể gọi điện cho anh về bất kỳ chuyện gì. Nhưng lần này, Devine có linh cảm đây là cuộc gọi rất quan trọng và liên quan tới công việc của mình. Vợ Devine thông báo với chồng: “Một người bạn đã gọi từ sân bay. Anh ấy đã rời Chile, anh ấy bảo em nói với anh. Quân đội đã quyết định hành động. Nó sẽ diễn ra vào ngày 11/9, và hải quân sẽ đi đầu thực hiện”.

Cuộc gọi đó là từ một “người bạn”, một doanh nhân và là cựu điệp viên trong hải quân Chile, đồng thời là một nguồn tin của CIA. Không lâu sau đó, một nguồn tin thứ hai của Devine là một doanh nhân có liên hệ với quân đội Chile muốn gặp Devine khẩn cấp. Devine đã đồng ý gặp tại nhà người này khi trời tối. Người này đã xác nhận thông tin về vụ đảo chính và cho biết thêm một chi tiết quan trọng: Đảo chính sẽ bắt đầu lúc 7 giờ sáng. 

Có được hai nguồn thông tin trên, Devine liền gửi điện về trụ sở CIA ở Langley thông qua một đường dây tối mật CRITIC. Đường dây này có quyền ưu tiên số một và chuyển thẳng tới cấp cao nhất của chính phủ, có nghĩa là Tổng thống Richard Nixon và các nghị sĩ Mỹ cấp cao ngay lập tức nhận được. Bức điện cho biết: “Một cuộc đảo chính sẽ được thực hiện ngày 11/9. Toàn bộ lực lượng vũ trang và lực lượng cảnh sát quốc gia Chile đều tham gia. Một tuyên bố sẽ được phát trên kênh phát thanh Agricultura lúc 7 giờ sáng 11/9. Cảnh sát quốc gia Chile có trách nhiệm bắt giữ Tổng thống Salvador Allende”.

Quay ngược bánh xe thời gian trở lại 3 năm trước, chính quyền Mỹ đã từng hỗ trợ một âm mưu đảo chính đối với ông Allende. Tháng 9/1970, sau khi ông Allende giành được số phiếu cao nhất so với hai đối thủ còn lại trong cuộc bầu cử tổng thống Chile, Tổng thống Mỹ Richard Nixon đã triệu tập Giám đốc CIA Richard Helms tới Nhà Trắng và nói rằng cần phải kích động một “cuộc đảo chính phòng ngừa”, ngăn không cho ông Allende nhậm chức. Giám đốc CIA cho rằng ngăn ông Allende nhậm chức sẽ thất bại và gây đổ máu, đặc biệt là nếu thực hiện gấp gáp trong một thời gian ngắn theo yêu cầu của Tổng thống Nixon. 

Tuy nhiên, Tổng thống Nixon khăng khăng rằng cần phải thử vì điều đó cần thiết cho lợi ích của nước Mỹ và đã ra lệnh cho CIA phải giữ bí mật về kế hoạch này với Đại sứ Mỹ tại Chile và những quan chức Mỹ khác tại Chile. Âm mưu này có tên Track II, nối tiếp Track I – những nỗ lực về chính trị và chiến dịch tuyên truyền mà Washington đã tiến hành trước đây nhằm ngăn ông Allende được bầu làm tổng thống.

Track II rõ ràng là một sai lầm lớn. Quân đội Chile không muốn tham gia đảo chính sau cuộc bầu cử, và người dân Chile không ủng hộ chống đối ông Allende. Mặc dù chiến thắng của ông là rất sát sao, nhưng ông Allende đã được bầu thông qua hệ thống dân chủ mà quân đội Chile hậu thuẫn trong hơn một thế kỷ qua. Vào thời điểm đó, không có một lý do nào để chống lại ông Allende.

Các nhân viên CIA ở Santiago không hứng thú với cuộc đảo chính này và giám đốc CIA tại Chile tỏ rõ thái độ hoài nghi. Ông ngay lập tức gửi điện tín về cho chính phủ Mỹ sau chiến thắng của ông Allende trong cuộc bầu cử, nói rằng hiện tại hầu như không có cớ gì để hành động và các lựa chọn rất hạn chế. 

Tuy nhiên, Nhà Trắng đã phớt lờ cảnh báo trên và ra lệnh phải hành động. Tháng 9/1970, ông Richard Helms thậm chí đã cử người phụ trách hoạt động mật của CIA tới Santiago để nói với giám đốc CIA tại Chile rằng nếu ông không sẵn sàng kích động đảo chính thì ông ta có thể về Mỹ ngay ngày hôm đó. Trước sức ép này, CIA ở Chile buộc phải hứa sẽ làm hết sức có thể. 

Ngày 22/10/1970, một nhóm sĩ quan quân đội về hưu đã tìm cách khởi xướng đảo chính bằng cách bắt cóc tướng René Schneider, Tư lệnh Lục quân Chile, người kịch liệt phản đối sự can thiệp của quân đội vào các hoạt động chính trị nước này. Tuy nhiên vụ bắt cóc đã thất bại: Thay vì bắt cóc René Schneider, những người thực hiện đã làm ông thiệt mạng. 

Người dân ngay lập tức tập trung ủng hộ cho ông Allende, người nhậm chức tổng thống Chile 12 ngày sau đó. Vào thời điểm đó, mọi âm mưu đảo chính kết thúc và Tổng thống Nixon phải thay đổi mạnh chính sách của mình. Mục tiêu mới là hỗ trợ lực lượng chính trị đối lập Chile và tránh để Tổng thống Allende có lý do để khai thác tâm lý chống Mỹ để tăng cường uy tín trong nước và huy động sự ủng hộ của quốc tế. 

[next]

Trong chính sách mới này, CIA nối lại chiến lược hỗ trợ các lực lượng chính trị đối lập của ông Allende và bảo đảm rằng ông không thể xóa bỏ các thể chế dân chủ như các phương tiện truyền thông, các đảng phái chính trị và các tổ chức công đoàn do phe đối lập Chile thành lập. CIA cũng được lệnh phải liên lạc với quân đội, tuy nhiên chỉ để thu thập thông tin tình báo, không phải là kích động đảo chính.

Dinh Tổng thống Chile bị bắn phá trong cuộc đảo chính.

Về vấn đề truyền thông, trách nhiệm quan trọng nhất của Devine, đặc vụ CIA tại Chile trong thời gian đó là giải quyết vấn đề “đối tác”, đặc biệt là mối quan hệ của CIA với El Mercurio, tờ báo lâu đời nhất và có sức ảnh hưởng lớn nhất tại Chile. 

Ông chủ của tờ báo này lo sợ chính phủ của Tổng thống Allende sẽ sung công tờ báo. Chính lo sợ này đã khiến chủ tờ báo trở thành một “đồng minh tự nhiên” với CIA. Tờ báo chưa bao giờ sử dụng biện pháp tuyên truyền để cố tình lừa bịp người đọc về những chính sách kinh tế của chính quyền Tổng thống Allende. Nhưng giữa ranh giới mong manh, tờ báo đã cố tình nổi bật những tin bài về việc chính phủ tịch thu tài sản tư nhân, về những hành động bạo lực và trái luật của một số thành phần trong liên minh của chính phủ và về ám ảnh thảm họa kinh tế.

Dần dần, tờ El Mercurio trở thành một cơ quan của CIA. Năm 1971, chính quyền đã chặn đường tiếp cận giấy in báo của tờ El Mercurio. Khó khăn với tờ này thêm chồng chất khi quảng cáo giảm, khiến nó có nguy cơ đóng cửa. Trong tình hình đó, CIA đã bỏ 2 triệu USD trong vòng 2 năm để tờ báo có thể tiếp tục phát hành.

Về vấn đề nguồn tin, do CIA vẫn quyết tâm ủng hộ kẻ thù của Tổng thống Allende nên CIA ráo riết tìm những người có thể cung cấp cho chính phủ Mỹ những bí mật và hành động theo mệnh lệnh của CIA. 

Nguồn tin đầu tiên của đặc vụ Devine là một thành viên cấp cao thuộc Đảng Cộng sản Chile, người mà CIA tại Chile đã có liên lạc thường xuyên và kéo dài trong nhiều năm nhưng chưa được đưa vào trong danh sách trả tiền. Sau khi gặp quan chức Chile nói trên thông qua một người trung gian, cả hai đã ngã giá hợp tác là 1.000 USD/tháng. 

Trong quân đội Chile, CIA vẫn duy trì một số nguồn tin nhưng số lượng không nhiều và cũng không quan trọng bằng nguồn ở các phương tiện truyền thông và các đảng chính trị.