% of readers think this story is Fact. Add your two cents.

Phải chăng tham vọng phát triển kinh tế của con người đang giết chết hành tinh này? Các nhà khoa học khí hậu đã nhìn thấy các dữ liệu – và họ đang hình thành các kết luận cháy bỏng.

Tháng 12 năm 2012, một nhà nghiên cứu các hệ thống phức hợp có mái tóc màu hồng tên là Brad Werner đã đến dự một buổi họp mùa thu của Đoàn Địa Lý Mỹ, gồm 24000 nhà khoa học trái đất và vũ trụ, tổ chức ở San Francisco. Trong đó có các tên tuổi lớn, từ Ed Stone của dự án Voyager NASA, giải thích một hướng đi mới trong không gian vũ trụ học, đến đạo diễn James Cameron, thảo luận các cuộc thám hiểm biển sâu của ông.

Nhưng phần của Werner mới là phần gây tiếng vang. Nó được đặt tên là “Trái đất bị hiếp?” (tiêu đề đầy đủ: “Trái đất bị hiếp? Sự bất tài vô dụng của ngành quản lý môi trường và hướng đi cho sự phát triển bền vững thông qua hành động khởi nghĩa trực tiếp”).

Đứng trước khán phòng, nhà địa lý học từ đại học California, San Diego bước xuống đám đông đến một hệ thống máy tính phức tạp mà ông dùng để trả lời các câu hỏi. Ông nói về các hạn chế của hệ thống hiện nay, các sự nhiễu loạn, phân tán, chèo kéo, chia rẽ và hàng loạt các thứ khác quá rõ ràng cho những người đã từng nghiên cứu về lý thuyết các hệ thống phức hợp. Nhưng mấu chốt đã quá rõ ràng: tư bản toàn cầu đã hút cạn máu của tài nguyên thiên nhiên cực nhanh, và mối quan hệ thuận lợi và tự do giữa con người và trái đất đang trở nên vô cùng trắc trở như là một kết quả. Khi được hỏi bởi một nhà báo về câu trả lời rõ ràng cho câu hỏi “Có phải chúng ta đã bị hiếp”, Werner không nhắc lại mà chỉ nói: “dù ít hay nhiều thì ai cũng bị rồi”. 

Tuy nhiên có một hệ thống linh hoạt mà có thể là niềm hi vọng. Werner gọi nó là “sự chống trả” – những hành động của “mọi người hoặc một nhóm người” mà “đã thích nghi với những giá trị  nhất định và không còn hoà hợp nổi với văn hoá tư bản nữa”. Theo những khái niệm đưa ra trong bài diễn văn của ông, có đoạn “hành động trực tiếp vì môi trường, sự chống trả đến từ bên ngoài văn hoá chính thống, như là các cuộc biểu tình, phong toả và tấn công của người bản địa, công nhân, các nhà hoạt động phi chính phủ và các nhóm tuyên truyền”.

Các cuộc họp khoa học thường không lấn sân sang đảo chính chính trị, và không bao giờ kêu gọi hành động trực tiếp và tấn công chính trị. Nhưng đây, dù Werner không phải là trực tiếp kêu gọi cho những thứ này, ông vẫn có cái nhìn trực diện vào những thay đổi của con người – cùng các cuộc khởi nghĩa, các cuộc biểu tình cho quyền con người hay Chiếm Phố Wall – khiến nó giống như là một nguồn cổ động “mâu thuẫn” để hạn chế bớt guồng máy kinh tế đang vượt ra khỏi tầm kiểm soát của chúng ta. Chúng ta biết rằng các hoạt động xã hội trong quá khứ có “những ảnh hưởng vô cùng lớn… đến nền văn hoá chính thống”, ông nói. Vậy nên sẽ rất có lý nếu “khi nghĩ về tương lai và việc sống cùng với tạo hoá của chúng ta, chúng ta tính cả các cuộc khởi nghĩa vào đó”. Và ông cũng cho rằng đó không phải là ý kiến cá nhân, mà là “vấn nạn địa lý thực sự”.

Hàng loạt các nhà khoa học đã đồng lòng với các thống kê nghiên cứu yêu cầu hành động trực tiếp trên đường phố. Các nhà vật lý, thiên văn học, bác sỹ y tế và sinh học đã dấy lên làn sóng chống lại các vũ khí hạt nhân, các năng lượng hạt nhân, chiến tranh, chất độc hoá học và tôn giáo. Hồi tháng 11 năm 2012, báo Tự Nhiên phát hành một bài phát biểu của một chuyên gia tài chính, cũng là một nhà khoa học tự nhiên Jeremy Grantham, kêu gọi các nhà khoa học tham gia vào các hoạt động và “chịu bị bắt nếu cần thiết”, bởi vì khí hậu thay đổi “không phải chỉ là chuyện cá nhân của riêng ai – nó là một cuộc khủng hoảng của sự tồn tại của nhân loại”.

Một vài nhà khoa học chẳng cần phải được tuyết phục. Cha đẻ của khoa học khí hậu hiện đại, James Hansen, trước đây là một nhà hoạt động, bị bắt khoảng 6, 7 lần cho việc cố gắng ngăn cản cắt đỉnh núi để làm mỏ than và ống dẫn cát hắc ín (ông thậm chí đã nghỉ việc ở NASA trong năm đó để lên kế hoạch hoạt động biểu tình). Hai năm trước, khi tôi bị bắt ở ngoài nhà trắng trong một cuộc biểu tình chống lại việc đặt ống dẫn cát hắc ín Keystone XL, một trong 166 người bị còng vào ngày hôm đó là nhà nghiên cứu sông băng Jason Box, một trong những chuyên gia lớn trong sự kiện băng tan ở Greenland. 

Điều này là đáng khen ngợi, nhưng điều Werner làm với hình mẫu của ông là một sự khác biệt. Ông không nói rằng các nghiên cứu của ông dẫn đến việc ông phải làm một điều gì đó để ngăn chặn một chính sách nào đó; ông nói rằng những nghiên cứu chỉ ra rằng toàn bộ nền kinh tế của chúng ta là một hiểm hoạ cho sự cân bằng sinh thái toàn cầu. Và chắc chắng rằng việc đứng lên chống lại nền kinh tế – thông qua các hoạt động hàng loạt, mạnh mẽ – là một nỗ lực tốt nhất cho toàn nhân loại để tránh ngày tàn. 

Đó là một điều rất nghiêm trọng. Nhưng không chỉ có ông. Werner là một phần nhỏ của một nhóm các nhà khoa học có tên tuổi, những người có nghiên cứu về sự mất ổn định trong hệ thống tự nhiên – đặc biệt là hệ thống khí hậu – mà đã đưa họ đến một sự thay đổi tương tự nhau, thậm chí là các kết luận mang tính cách mạng. Và với những nhà cách mạng mà dám nghĩ đến việc loại bỏ nền kinh tế hiện thời, mà đã từng khiến cho những người nhận lương hưu ở Ý treo cổ tự tử trong nhà, đây là một chủ để đáng để quan tâm. Bởi lẽ nó khiến cho việc quét sạch hệ thống tàn khốc này có lợi cho một điều gì đó lớn lao (có thể là rất nhiều việc), mà không còn là ý muốn thiên vị cá nhân nữa mà là một ý thức cần có cho sự sinh tồn của toàn giống loài.

Một trong những người dẫn đầu cách mạng khoa học mới là nhà chuyên môn giỏi nhất vương quốc Anh, Kevin Anderson, phó trưởng của trung tâm Tyndall về nghiên cứu thay đổi khí hậu mà đã nhanh chóng trở thành một trong những viện cao cấp. Thay mặt cho mọi người ở Sở Phát triển Quốc tế ở hội đồng thành phố Manchester, Anderson đã bỏ ra hơn một thập kỷ để chuyển dịch lại các nghiên cứu khoa học khí hậu mới nhất cho cộng đồng chính trị, kinh tế, và chiến lược. Bằng một thứ ngôn ngữ vô cùng dễ hiểu, ông đã vẽ nên một biểu đồ phát triển rất chính xác về sự giảm khí thải. Biểu đồ này đã cung cấp một hướng giải quyết tức thời để giữ mức tăng nhiệt độ khí hậu toàn cầu ít hơn 2 độ C, mức mà hầu hết các chính phủ trên thế giới đều cho rằng sẽ ngăn chặn được thảm hoạ.

Nhưng trong những năm gần đây, báo cáo và trình bày của Anderson bỗng trở nên báo động. Với tựa là “Biến đổi khí hậu: hơn cả hiểm hoạ… các con số tàn khốc và hi vọng mỏng manh” (Climate Change: Going Beyond Dangerous . . . Brutal Numbers and Tenuous Hope), ông đã chỉ ra rằng cơ hội giữ lại mức nhiệt độ an toàn đang vụt mất cực nhanh.

Với cộng sự là Alice Bows, một chuyên gia làm dịu khí hậu ở trung tâm Tyndall, Anderson đã chỉ ra rằng chúng ta đã mất đi quá nhiều thời gian để cảnh báo giới chính trị và các chính sách khí hậu yếu đuối – trong khi bong bóng tiêu thụ (và thải ra) toàn cầu đang lớn lên – và giờ ta đang phải đối mặt với những tổn thương nghiêm trọng đến mức việc chú trọng tăng GDP chẳng còn nghĩa lý gì nữa.