% of readers think this story is Fact. Add your two cents.

[4] cho biết khả năng khả dĩ nhất là Euclid (tác giả của Cơ sở của hình học) tiếp nhận giáo dục về toán tại Athen từ các học trò của Plato bởi vì hầu hết những nhà hình học có thể dạy ông đều xuất thân từ trường đó, và các nhà toán học mà Cơ sở của hình học của Euclid dựa vào đều sống và dạy ở Athen. Nếu chúng ta đồng ý với những điều này thì chúng ta xác định rằng Euclid sống sau năm 347 TCN.

Quan điểm cho rằng ông sinh trước Archimede là dựa vào một chỉ mục tham khảo dẫn đến tác phẩm Về hình cầu và hình trụ của Archimede. Tuy nhiên, chỉ mục tham khảo đó bây giờ đã bị cho là được chèn vào sau này.

Mặc dù vậy, một số người vẫn giữ quan điểm là chỉ có thể hơi chắc chắn rằng ông sống trước hoặc cùng thời với Appollonius (là người sống vào khoảng năm 200 TCN). Một chút bằng chứng cho chuyện này cũng là bằng chứng cho việc ông làm việc ở Alexandria là một tham khảo từ Pappus (khoảng năm 320 CN). Pappus nhận xét về Apollonius rằng Apollonius “sống khá lâu với các học trò của Euclid ở Alexandria, và nhờ thế mà ông có được thói quen tư quy khoa học như vậy”. Nếu chúng ta tin Pappus trong chuyện này thì chúng ta phải đặt Euclid vào thời gian trước năm 200 TCN.

Heath cũng rút ra từ nhận xét của Pappus rằng Euclid dạy và mở một ngôi trường ở Alexandria. Tuy nhiên, những người khác phản bác rằng cho dù rõ ràng là ông có học trò ở Alexandria thì điều đó cũng không chứng minh được là ông làm việc ở đó.

Dù gì đi nữa, chính Apollinius đã tham khảo Euclid trong lời giới thiệu của Quyển I bộ Các đường conic. Bởi vì Apollonious sinh vào khoảng năm 262 TCN cho nên Euclid sẽ phải trước 200 TCN.

Đấy là tất cả những gì chúng ta biết về cuộc đời của Euclid. Thế còn tác phẩm?

Heath trích Proclus (410-485 CN) như sau:

“Euclid đã biên soạn Cơ sở của hình học từ việc tập hợp các định lý của Euxodus, hoàn chỉnh nhiều định lý của Theaeterus, và cũng chứng minh một cách không thể chối cãi được những định lý vốn chỉ được chứng minh một cách lỏng lẻo bởi các bậc tiền bối”.

Từ điển Tiểu sử Khoa học nói rằng:

“Danh tiếng lừng lẫy của Euclid nằm ở bộ Cơ sở của hình học, trong đó ông viết mười ba quyển và đã để lại một ảnh hưởng to lớn lên tư duy của con người mạnh mẽ hơn bất cứ tác phẩm nào khác ngoại trừ Kinh thánh. Bởi lý do đó, ông được biết đến trong thời cổ đại như là ‘Người viết nên Cơ sở của hình học’ và đôi khi chỉ đơn giản là “Nhà hình học”. Đã từng có các Cơ sở của hình học được viết trước Euclid – đáng chú ý nhất là các tác phẩm của Hippocrates, Leo and Theudius ở Magnesia – nhưng tác phẩm của Euclid đã vượt qua chúng một cách ngoạn mục đến nỗi bây giờ chúng chỉ còn được biết đến qua các chỉ mục tham khảo của Eudemus’s như là Proclus đã dẫn lại”.

Nhiều tác phẩm khác được cho là của Euclid, trong thiên văn học, quang học, lý thuyết âm nhạc, cũng như là trong toán học. Nhiều tác phẩm trong số đó đã không còn hiện hữu nữa, hoặc chỉ còn lại những mảnh vỡ. Sau Cơ sở của hình học, công trình toán học quan trọng nhất của ông vẫn còn giá trị là Dữ liệu (Data), là tác phẩm rõ ràng được viết ra như một công cụ để giải toán bằng phép phân tích. Quyển Về sự phân chia (của các số) – vẫn còn lưu truyền qua bản tiếng Ả rập – nói về việc phân chia các số thành các số khác không đồng dạng. Quyển Các hệ quả được cho là của Euclid đã bị mất, nhưng vẫn được biết đến thông qua các tác phẩm của Pappus. Nó bao gồm không phải là các hệ quả như trong Cơ sở của hình học, mà là theo Heath, “các định lý về lý thuyết của các đường cát tuyến và hình học xạ ảnh hiện đại”. Euclid cũng được cho là đã viết một chuyên luận về các mặt cắt với hình nón, dày bốn quyển, là tác phẩm đã vượt qua tác phẩm Các hình nóncủa Apollonius, vốn đã bị mất.

Hai tác phẩm quang học được cho là của Euclid, Quang học (Optics) và Phản xạ học (Catropics), đã mở ra truyền thống rất dài của môn quang hình học, duy trì cho đến tận đầu thế kỷ mười bảy. […].

Những gì chúng ta biết về Eucid là biết qua tác phẩm sáng chói của ông đã để lại. Quyển sách mà bạn đang cầm trên tay cho bạn cơ hội được nghiên cứu tác phẩm một cách trực tiếp và tự mình nghiền ngẫm xem vì sao “nhà toán học khả kính nhất của mọi thời đại” lại được vinh danh trong suốt hơn hai thiên niên kỷ.

[1] Được sự đồng ý của Giáo sư Richard Fitzpatrick, là người thực hiện bản tiếng Anh mà chúng tôi dùng để dịch, chúng tôi đăng lại nguyên văn lời giới thiệu của ông để độc giả có thêm thông tin về tác phẩm. (ND)

[2] Do điều kiện xuất bản lần này, chúng tôi chỉ giới thiệu nội dung của các quyển từ 1 đến 6 trong bản dịch tiếng Việt. Chúng tôi hy vọng sẽ có điều kiện thực hiện và giới thiệu tiếp các quyển còn lại đến độc giả Việt Nam trong tương lai gần. (ND)

[3] Để độc giả có thêm thông tin về Euclid và di sản của ông, chúng tôi dịch nguyên văn phần tiểu sử của Euclid trong quyển sách Elements do Nhà xuất bản Green Lion Press ấn hành.

[4] Sir Thomas Little Heath (1861 – 1940): tác giả, nhà toán học Anh, cũng là nhà nghiên cứu lịch sử toán học cổ đại; bản dịch quyển Elements của ông được Green Lion Press ấn hành.

Bài viết được đăng bởi http://www.zeronews.us