% of readers think this story is Fact. Add your two cents.

Tôi nhận ra được một điểm chung từ những hoạt động thiện nguyện. Tại sao những học sinh đó lại phải cần đến những nơi như Guatemala (một quốc gia ở Trung Mỹ) để làm các dự án cứu trợ, thay vì những nơi rất gần như Milwaukee hay Arkansas (một thành phố và một bang của nước Mỹ)? Khi các bạn đang ở Mỹ, tại sao ai cũng phải đi bằng được đến New Orleans? Có lẽ đó chẳng phải điều đáng ngạc nhiên gì, khi bọn trẻ được dạy để nghĩ về việc tình nguyện, sự giúp đỡ người khác như là thứ để phục vụ cho lợi ích bản thân chúng – đúng vậy, một thứ để làm đẹp hồ sơ. “Thành công bằng cách làm việc tốt” trở thành một khẩu hiệu.

Nếu có một khái niệm, mà qua đó ý nghĩa của trách nhiệm xã hội được truyền đạt tại các ngôi trường danh giá, thì đó là “leadership” – kỹ năng lãnh đạo. “Harvard là nơi dành cho những nhà lãnh đạo” là một câu nói sáo rỗng của dân khu Cambridge. Trở thành một học sinh thành đạt đồng nghĩa với việc bị thôi thúc để nghĩ về bản thân như là một thủ lĩnh tương lai của xã hội. Nhưng những gì các đại học này nghĩ khi nói đến khả năng lãnh đạo không gì hơn là việc leo lên hàng top. Tạo dựng mối quan hệ ở một công ty luật có tiếng, trở thành một giám đốc, một CEO, leo lên đỉnh của bất cứ hệ thống cấp bậc nào bạn tham gia. Tôi không nghĩ với những con người ở các đại học tinh hoa thì leadership có ý nghĩa gì cao hơn, hay bất cứ ý nghĩa gì khác.

Điều mỉa mai là sinh viên ở các đại học tinh hoa được nói rằng họ có thể trở thành bất cứ thứ gì họ muốn, nhưng phần lớn cuối cùng đều chọn trở thành những thứ na ná nhau. Như vào năm 2010, khoảng 1/3 số sinh viên tốt nghiệp từ các trường đại học hàng đầu đều đi làm trong các công ty tài chính hoặc tham vấn tài chính, kể cả Harvard, Princeton, và Cornell. Những ngành nghề còn lại đã biến mất khỏi tầm nhìn của họ: từ quân sự, chính trị bầu cử, đến phần lớn các chuyên ngành học thuật, kể cả khoa học cơ bản.

Mọi người sẽ coi bạn là 1 kẻ hào hoa nếu bạn bỏ học từ một trong các trường danh giá và trở thành một Mark Zuckerberg tiếp theo, nhưng lại được coi là lố bịch nếu bạn làm một nhà hoạt động xã hội. “Thứ mà Phố Wall nhận ra,” Ezra Klein nói, “đó là các đại học đang sản xuất một lượng lớn những sinh viên ra trường dù ưu tú nhưng hoàn toàn bối rối. Những đứa trẻ sở hữu một mã lực tư duy khổng lồ, một đạo đức nghề nghiệp tuyệt vời, và không có tí khái niệm nào về việc chúng sẽ làm điều gì tiếp theo.”

Với phần lớn các đại học danh giá, hệ thống đang làm rất tốt việc của nó. Số lượng các hồ sơ nộp tuyển tiếp tục tăng lên, các nguồn tài trợ ngày càng phong phú, học phí tăng dù đem đến nhiều lời phàn nàn nhưng không hề có dấu hiệu xuống dốc trong kinh doanh. Còn việc nó có đang hoạt động tốt với những người khác không thì lại là một câu hỏi khác.

————-

Chẳng phải lố bịch khi ta khẳng định rằng những trường đại học như Harvard là những pháo đài kiên cố của đặc quyền, nơi mà những người giàu gửi con em họ để học cách đi cách đứng, cách nói năng và suy nghĩ như một người giàu. Chẳng phải chúng ta đều biết điều này rồi sao? Chúng không được gọi là các đại học tinh hoa không vì ý nghĩa cả. Nhưng kết quả là chúng ta lại thích giả vờ theo một cách khác: rằng dù sao thì chúng ta vẫn đang sống trong thời đại của chế độ trọng dụng nhân tài (meritocracy).

Biểu hiện của công bằng xã hội được thể hiện qua hệ thống chính sách chạy bên dưới khẩu hiểu: “sự đa dạng” (diversity). Và đa dạng thực sự thể hiện điều gì khác hơn ngoài một cuộc cách mạng xã hội? Princeton, dù đã từng không nhận sinh viên nữ mãi cho tới năm 1961 – cũng là năm mà trường chỉ có duy nhất một sinh viên Mỹ gốc Phi – giờ đây có một nửa số sinh viên là nữ và chỉ có một nửa sinh viên là da trắng. Song, đa dạng về giới tính và màu da đã trở thành vỏ bọc cho phong trào phá bỏ nạn phân biệt chủng tộc – thứ cuối cùng lại đem đến rất nhiều tiền cho các trường. Các trường đại học tinh hoa vẫn đang phụ thuộc vào bộ mặt đạo đức họ có được từ cải cách giáo dục những năm 1960, khi họ quyết định một bước tiến táo bạo trong việc tháo bỏ cơ chế giáo dục chỉ phục vụ cho tầng lớp quý tộc da trắng.

Sự thật là chế độ trọng dụng nhân tài của chúng ta chưa bao giờ thực sự giải quyết được vấn đề thiên vị. Ghé thăm khuôn viên các trường đại học danh giá, bạn sẽ rung động trước cảnh tượng “ấm lòng” khi nhìn những đứa trẻ là con của các doanh nhân và chính khách da trắng đang học và chơi đùa bên cạnh những đứa trẻ khác là con của các doanh nhân và chính khách da đen, châu Á, hay Mỹ Latinh. Sinh viên ở Stanford nghĩ rằng chúng đang được học và sống trong một môi trường đa dạng nếu như một người đến từ Missouri và người khác đến từ Pakistan, hoặc nếu một người thì chơi cello và người kia thì chơi khúc côn cầu. Chẳng bận tâm rằng bố mẹ của chúng đều toàn là bác sĩ và giám đốc ngân hàng.

Điều đó không có nghĩa là không có một vài ngoại lệ, nhưng nhìn chung là vậy. Sự thật là, nhóm người yếu thế và khó khăn nhất trong xã hội chúng ta là tầng lớp lao động và những nông dân da trắng – những đối tượng gần như chẳng bao giờ xuất hiện ở một trường đại học danh giá của chúng ta. Cái “đa dạng” mà trường nói đến là tất cả những gì bạn đã thấy: những sinh viên với nhiều màu da và xuất xứ từ những gia đình thượng lưu và trung lưu đến đây học và chung sống với nhau.

Đừng tự lừa phỉnh bản thân nữa: Trò chơi tuyển sinh đại học này không phải là để tầng lớp hạ lưu và trung lưu tìm cách vươn lên trong xã hội, và cũng chẳng phải để tầng lớp thượng lưu cố gắng duy trì vị trí của họ. Nó là để xác định các vị trí của hệ thống cấp bậc bên trong chính tầng lớp thượng lưu. Tại những vùng ngoại ô và thành thị giàu có nơi mà chủ yếu trò chơi này đang được cạnh tranh, vấn đề không phải bạn có được nhận vào một trường đại học tinh hoa hay không. Mà vấn đề là bạn đi học ở ngôi trường tinh hoa nào. Đó là cuộc chạy đua giữa Penn và Tufts, không phải là Penn với Penn State. Chuyện một thanh niên sáng dạ có thể đi học ở Ohio State (một trường thường), trở thành một bác sĩ, có nhà ở Dayton, và có một cuộc sống khá giả chẳng có gì đáng kể. Kết quả như vậy vẫn là quá xoàng để nghĩ đến.

Hệ thống đang ngày càng làm gia tăng sự bất công, khoảng cách giàu nghèo, làm ì ạch sự dịch chuyển của xã hội, bảo vệ duy trì những đặc quyền, và tạo ra một tầng lớp tinh hoa tách biệt hoàn toàn khỏi cái xã hội mà lẽ ra họ phải lãnh đạo. Những con số là không thể chối cãi. Năm 1985, 46% sinh viên năm nhất tại top 250 trường đại học danh giá đến từ một phần tư số dân có thu nhập cao nhất. Đến năm 2000, con số này là 55%. Vào năm 2006, chỉ có khoảng 15% số sinh viên của những ngôi trường cạnh tranh nhất đến từ nửa nghèo nhất của dân số. Trường càng danh giá, xu hướng bất bình đẳng giữa các sinh viên được chọn càng cao. Các đại học công lập cũng chẳng khá hơn gì các trường đại học tư là mấy. Như năm 2004, 40% số học sinh được nhận từ các trường công danh giá nhất đến từ những gia đình có thu nhập từ 100,000$ trở lên.

Lý do chính cho xu hướng này rất rõ ràng. Không phải là vì học phí tăng (dù đó cũng là một yếu tố), mà là do kinh phí không ngừng tăng để sản xuất ra một đứa trẻ thích hợp để cạnh tranh trong trò chơi tuyển sinh này. Càng nhiều chướng ngại vật, số tiền bỏ ra càng đắt đỏ để mua “bệ phóng” giúp con bạn vượt qua những yêu cầu tuyển sinh đó.

Những gia đình giàu bắt đầu bỏ tiền để mua cho con họ một con đường đến với các trường đại học tinh hoa từ khi đứa trẻ mới sinh ra: học nhạc, học thể thao, du lịch nước ngoài (thông qua các chương trình “làm phong phú trải nghiệm”) – quan trọng nhất, hẳn nhiên, là học phí đắt đỏ trả cho các trường tư hoặc sinh hoạt phí ở các trường công top đầu.