% of readers think this story is Fact. Add your two cents.

Hơn 1 tuần trước, những hình ảnh tang thương về trận lũ tuần trước ở Hương Khê, nước ngập mênh mông, lút nóc nhà, sát nóc cổng trường học, nhân dân gồng mình chống lũ, hình ảnh cửa xả thủy điện Hố Hô mở hết cỡ với dòng nước cực lớn ào ào đổ về hạ du tràn ngập trên mặt báo và facebook. Từ đó, đa phần ý kiến đều cho rằng việc xả lũ của Thủy điện Hố Hô là nguyên nhân gây ra lũ lụt ở Hương Khê, Hà Tĩnh mà trọng điểm là 2 xã Phương Mỹ, Phương Điền bị ngập sâu, nhiều nhà lên đến nóc. 

Nhưng có thể thấy, đa phần đều cảm tính, ít người tìm hiểu căn nguyên của vấn đề và hầu hết bị định hướng theo truyền thông với những bức ảnh, clip cắt, ghép về vùng lũ và nhiều khi đó là các hình thức câu view của cá nhân, hay báo chí khi “bốc mộ” cả những hình ảnh cũ cách đó vài năm thậm chí tận đẩu tận đâu chứ không phải ở Hương Khê. 

Điều đó cũng phần nào hiểu được vì không phải ai cũng biết hết được các điều kiện về địa hình, địa vật, lưu vực sông cũng như các yếu tố thời tiết, điều kiện địa chất thủy văn ảnh hưởng đến lũ lụt ở khu vực Miền Trung nói chung và Hương Khê nói riêng. Kể cả những người dân sống ở đây. 

Dưới đây là một vài phân tích dưới góc nhìn hạn hẹp của bố cháu qua thực tế một số lần đi công tác qua Hương Khê, các số liệu đo trên Google Earth pro, bản đồ hệ thống lưu vực sông ngòi Việt Nam, và nhặt nhạnh tài liệu trên báo chí, internet để mọi người tham khảo. 

Tìm lại lịch sử lũ lụt trên địa bàn Hà Tĩnh, có thể thấy rằng hầu như năm nào Hương Khê cũng xảy ra lũ lụt, từ trước khi có thủy điện Hố Hô rất lâu. Nặng nhất là các năm 2002, 2007, 2010, và năm nay 2016. 

Mọi người có thể chứng thực điều này bằng cách tra google với từ khóa “Lũ lụt Hà Tĩnh” và từng năm đi theo, sẽ thấy hầu hết các cơn lũ dữ ở Hà Tĩnh đều có tên Hương Khê trong đó Phương Mỹ, Phương Điền là rốn lũ của Hương Khê. Tìm hiểu sâu hơn thì xem báo cáo phòng chống bão lụt hàng năm của Hà Tĩnh. Dưới đây là một số liệu năm 2002 từ trước khi Thủy điện Hố Hô được xây dựng: “Trận lũ quét lớn nhất trong lịch sử ở các huyện Hương Sơn, Hương Khê và Vụ Quang tỉnh Hà Tĩnh đã làm trên 80% số xã ở Hương Sơn, 50% số xã của huyện Hương Khê, Vũ Quang tỉnh Hà Tĩnh bị ngập, có nơi ngâp sâu từ 3.0 – 4.0m làm 83 người chết và mất tích, 117 người bị thương”. 

Điều đó cho thấy, có hay không có thủy điện Hố Hô thì Hương Khê vẫn là địa bàn xảy ra lũ hàng năm, mỗi năm vài lần khi mùa mưa bão về. Mức độ nặng nhẹ của các cơn lũ hoàn toàn phụ thuộc lớn vào lượng mưa các trận bão, áp thấp nhiệt đới quét qua khu vực Hà Tĩnh, Quảng Bình. 

Một minh chứng nữa trong lần vừa rồi là khi xảy ra lũ ở Hương Khê thuộc lưu vực sông Ngàn Sâu thì ở Tuyến Hóa Quảng Bình thuộc lưu vực sông Gianh ngay bên cạnh lưu vực Ngàn Sâu cũng xảy ra ngập tận nóc nhà ở các xã huyện Tuyến Hóa Quảng Bình, thuộc hạ lưu sông Gianh. Dù rằng đầu nguồn lưu vực sông Gianh chẳng có đập thủy điện nào để xả lũ. 

Đặc thù của các sông suối khu vực miền trung là lưu vực ngắn nhưng độ dốc cao, khi mưa xuống, nước tập trung dồn xuống hạ lưu rất nhanh. 

Theo địa hình thì toàn huyện Hương Khê là một thung lũng lòng chảo hướng Tây Bắc – Đông Nam với một bên là dãy núi biên giới Lào – Việt và một bên là dãy núi thuộc Khu Bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ. Sông Ngàn Sâu chạy dọc theo thung lũng. Phía bắc thung lũng là dải đồi thấp chắn ngang thuộc ranh giới hai huyện Hương Khê và Vũ Quang tạo nên một nút thắt cổ chai của sông Ngàn Sâu làm giảm nhịp độ dòng chảy của nó xuống huyện Vũ Quang và Đức Thọ ở vị trí này. Và xã Phương Mỹ là xã cuối của thung lũng Hương Khê nằm vào nút cổ chai với địa hình 1 nửa là đồi, 1 nửa là địa hình thấp thường bị ngập lũ. 

Khi bão hay áp thấp nhiệt đới đổ bộ vào khu vực Hương Khê – Hà Tĩnh, mưa lớn xảy ra trên diện rộng, tất cả các nhánh sông suối trên địa bàn từ các nhánh sông suối từ Vườn Quốc Gia Vụ Quang ở phía Bắc, các nhánh suối từ khu bảo tồn Thiên nhiên Kẻ Gỗ ở phía Đông, các nhánh suối biên giới Lào-Việt ở phía Tây đổ vể và nhánh hồ thủy điện Hố Hô ở phía Nam. Khi tất cả các nhánh suối đều đổ dồn về sông Ngàn Sâu cùng một thời điểm, thì mực nước dâng lên lên rất nhanh và tập trung dồn về Phương Mỹ sau đó thoát sang huyện Vụ Quang. Vì vậy Phương Mỹ luôn luôn có mực nước dâng cao nhất và kèm theo mức độ thiệt hại lớn nhất mỗi khi có lũ Hương Khê. 

Như trên đã nói, Hố Hô chỉ là 1 nhánh phụ lưu của sông Ngàn Sâu ở Hương Sơn. Ngoài hồ thủy điện Hố Hô thì các nhánh khác cũng có một loạt các hồ chứa nước khác nhỏ hơn nằm rải rác hai bên thung lũng Hương Khê: Hồ Hòa Hải, Hồ Thạch Thượng, Hồ Mưng, hồ Trung Hạ, Hồ Khe Mục Bài, Hồ Khe Dong Tròn, Hồ Khe Trôi, Hồ Hóp, Hồ Khe Con, Hồ Xóm 8, Hồ Khe Du, Hồ Đập Hợp….. Khi mưa dồn về, các hồ này cũng phả xả tràn và chảy xuống sông Ngàn Sâu, tổng lượng nước từ các hướng này đổ về là một lượng nước lớn chảy xuống sông Ngàn Sâu gây ngập lụt. Vì vậy, truy trách nhiệm cho một mình thủy điện Hố hô về cơn lũ vừa rồi là không công bằng. Nếu không nói là sai lầm vì bản thân nó ko sinh ra nước lũ, mà do dòng nước ở thượng nguồn chảy qua nó mà thôi.

Thủy điện Hố Hô nằm trên đầu nguồn sông Ngàn Sâu với lưu vực thu nước từ dãy núi biên giới Lào Việt ở phía tây và dãy núi thấp thuộc 3 xã Hương Lâm, Hương Vĩnh và Hương Liên ở phía Đông, Diện tích lưu vực này là khoảng 25.000 ha. Tổng diện tích các chi lưu đổ về sông Ngàn Sâu trên địa bàn huyện Hương Khê là khoảng 125.000 ha. Như vậy Lưu vực của thủy điện Hố Hô bằng 1/5 tổng diện tích lưu vực sông Ngàn sâu ở Hương Khê. 

Nghĩa là nếu loại bỏ các yếu tố râu ria để đơn giản hóa tính toán thì nếu mực nước ở Sông Ngàn Sâu lên 15m (theo trạm thủy văn Chu Lễ ở thị trấn Hương Khê) thì lưu vực Hố Hô đóng góp 3m, còn lại 12 m là từ các lưu vực khác. 

Để xác định một cách định lượng chính xác mực nước thêm vào, mức độ ảnh hưởng việc xả nước của Thủy điện Hố Hô vào trận lũ ngày 14-15/10 vừa qua thì cần phải có bản đồ địa hình địa hình huyện Hương Khê và lưu vực tất cả sông suối chảy về thung lũng này, các điều kiện thủy văn, địa hình đáy dòng chảy, độ dốc đáy, các số liệu cường độ lượng mưa, thời gian và khối lượng xả lũ cũng như diện tích nước tràn ngập của Sông Ngàn Sâu khi lũ về từ tất cả các phụ lưu, … và các yếu tố khác liên quan. Từ đó mô phỏng các tình huống xả lũ thì mới có thể biết được sự tác động thêm vào của nước từ thủy điện Hố Hô đến cơn lũ vừa qua. Cái này cần thời gian và tiền bạc mới đánh giá được. 

Nhưng dựa trên số liệu đo thực tế diện tích Hồ thủy điện Hố Hô, tổng diện tích lưu vực thu nước của Sông Ngàn sâu, và một số số liệu qua báo chí, internet bố cháu xin đưa ra một số tính toán và phân tích để mọi người có thể hình dung được nguyên nhân gây lụt Hương Khê không phải do thủy điện mà là do… Ông giời. 

Theo Floodlist tại Đức, một website cập nhật thông tin lụt bão trên thế giới qua số liệu thủy văn WMO (World Meteorology Organization) Tổ chức Khí tượng của Liên hợp quốc thì lượng mưa ở Hà Tĩnh như sau: 

15 to 16 October : Vinh 61 mm · Ha Tinh – 258 mm · Dong Hoi – 93.2 mm