Khưu Thành Đồng – người Hoa đầu tiên được tặng huy chương Fields Toán học
(1982) – từng khuyên Trung Quốc bỏ các kỳ thi Olympic, vì các nghiên cứu sinh
Trung Quốc do ông hướng dẫn tuy đều là HS giỏi thi Olympic nhưng rất kém năng
lực sáng tạo. Ngược lại, Einstein học tiểu học, trung học, đại học đều rất bình
thường, thậm chí bị chê là chậm hiểu. Hồi học trung học ông từng bị đuổi học
một lần, thi đại học lần thứ hai mới đỗ. Nhưng điều đó đâu có ảnh hưởng tới sức
sáng tạo vĩ đại của ông.

Quá nhấn mạnh giáo dục ngay từ khi trẻ còn nhỏ, nóng vội nhồi nhét quá nhiều
kiến thức cho trẻ thực ra là cách làm mâu thuẫn với chính lời của cổ nhân Trung
Quốc: Mười năm trồng cây, trăm năm trồng người [5], coi giáo dục là việc lâu
dài, cần hết sức nhẫn nại chờ đợi. Đời người là cuộc chạy marathon, chỗ nào,
lúc nào cũng là vạch xuất phát, phải học suốt đời thì mới giỏi, người dẫn đầu
lúc mới xuất phát chưa chắc đã là người về nhất sau chót. Người Phần Lan không
vội vàng bắt lũ trẻ học quá căng thẳng mà dần dần từng bước gợi mở ở chúng lòng
ham học, ham khám phá, ham sáng tạo chứ không ham thành tích, ham điểm số cao,
thứ hạng cao.

Vài số liệu về Phần Lan (theo CIA Factbook và các nguồn khác): Diện tích
338.145 km2. Số dân 5,26 triệu. Số người đi học 1,9 triệu. Số trường học các
loại 5103. GDP năm 2011: 195,6 tỷ USD (PPP). GDP đầu người 38.700 USD. Chi phí
giáo dục (2007) chiếm 5,9% GDP hoặc hơn 15% ngân sách. Có hơn 3500 trường tiểu
học và trung học.

[So sánh: Singapore 5,35 triệu dân và giàu hơn (GDP đầu người 59.900 USD) nhưng
số trường tiểu-trung học ít hơn Phần Lan gần 10 lần; Hà Nội 6,5 triệu dân có
1444 trường tiểu-trung học].

[1] “Waiting for Superman”, được tặng giải thưởng phim tài liệu hay
nhất năm 2010 tại Sundance Film Festival.

[2] Báo Trung Quốc kể chuyện khi đến thăm một trường phổ thông ở Mỹ, đoàn cán
bộ giáo dục Trung QuốcQ có tặng nhà trường hai con gấu trúc nhồi bông với đề
nghị dùng để thưởng cho hai HS giỏi nhất. Ông hiệu trưởng cảm ơn và nói “Ở
trường chúng tôi em nào cũng giỏi như nhau cả”.

[3] Finnish Lesson #3: What can we learn from educational change in Finland?
http://www.pasisahlberg.com /blog/?p=32.

[4] Tôi đã tận mắt thấy chương trình lớp 10 ở Singapore dạy HS tác phẩm
Macbeth, một vở bi kịch viết bằng thứ English cổ của Shakespeare cực kỳ khó
hiểu ngay cả với người Anh; hơn nữa thày dạy là người Singapore thì HS chỉ có
thể học vẹt chứ sao mà tiếp thu nổi.

[5] Thập niên dục thụ, bách niên dục nhân (It takes ten years to grow trees,
but a hundred years to rear people). Xin chớ nhầm với câu “Vì lợi ích mười năm
trồng cây, vì lợi ích trăm năm trồng người” của Chủ tịch Hồ Chí Minh.