Một bức tượng bán thân đô đốc, nhà bản đồ học người Thổ Nhĩ Kỳ, ông Piri Reis, và tấm bản đồ được vẽ năm 1513 của ông. (Wikimedia Commons)

Kể từ khi được phát hiện ở cung điện Topkapi, Istanbul, vào năm 1929, tấm bản đồ vẽ năm 1513 bởi đô đốc, nhà bản đồ học người Thổ Nhĩ Kỳ – ông Piri Reis – đã thu hút sự chú ý của rất nhiều học giả, kể cả chính quy và không chính quy. Phía những học giả không chính quy cho rằng tấm bản đồ có lẽ đã vẽ Châu Nam Cực từ hàng mấy trăm năm trước khi lục địa này được con người phát hiện (nó được phát hiện vào năm 1818). Hơn thế nữa có người còn cho rằng tấm bản đồ miêu tả Châu Nam Cực ở một thời đại rất xa xưa, trước khi nó bị băng bao phủ. 

Nói tóm lại, tấm bản đồ có thể tiết lộ những tri thức tân tiến được truyền thừa từ một nền văn minh hàng hải có từ thời kỳ tiền sử. Những học giả chính quy không đồng ý với giả thuyết này nhưng vẫn bị cuốn hút bởi những bí ẩn xung quanh tấm bản đồ. 

Có khá nhiều bài viết về tấm bản đồ được vẽ trên da linh dương này, đủ để đóng ra thành nhiều cuốn sách. Ở đây chúng tôi chỉ nêu lên những điều nổi bật từ các nghiên cứu về bản đồ Piri Reis, điểm xuyết những điều huyền bí của nó, giống như những người hoa tiêu mới chập chững vào nghề, sử dụng bản đồ Piri Reis trên hành trình khám phá thế giới.

Bản đồ Piri Reis năm 1513

Người ta đã biết được những gì từ nguồn tài liệu mà Piri Reis đã tham khảo

Piri Reis viết trên tấm bản đồ rằng ông đã sử dụng 20 tài liệu tham khảo gốc (biểu đồ và bản đồ) từ các nhà bản đồ học khác nhau, kết hợp chúng lại để tạo ra tấm bản đồ này. Trong những nguồn tài liệu đó có nhiều bản đồ đương đại của Bồ Đào Nha cũng như một số từ thời Alexander Đại Đế hoặc trước đó. 

Tuy nhiên, những nguồn tài liệu tham khảo nói trên có tuổi đời đúng như Piri Reis nghĩ hay không lại là một vấn đề đang còn bàn cãi. Ông Gregory C. MacIntosh, một chuyên gia hàng đầu chuyên nghiên cứu về bản đồ Piri Reis viết trong cuốn sách với tựa đề “Bản đồ Piri Reis năm 1513” trong đó có đoạn “Những tác giả người Ả Rập thường nhầm lẫn giữa nhà địa lý học Claudius Ptolemy của thế kỷ thứ 2 sau công nguyên với ông Ptolemy I – là một trong những vị tướng của Vua Alexander và cũng là người trị vì đầu tiên của dòng họ Ptolemy tại Ai Cập, trị vì từ năm 323 đến 285 trước công nguyên. 

Ông McIntosh cho rằng “ông Piri Reis chắc chắn cũng mắc sai sót tương tự nên mới cho rằng những biểu đồ và bản đồ mà ông tham khảo có từ thời Ptolemy I thay vì của nhà địa lý Claudius Ptolemy”. 

Tuy nhiên, nếu như ông Piri Reis không hề nhầm lẫn và tấm bản đồ đúng là có từ thời Tướng quân Ptolemy thì một số người cho rằng những tấm bản đồ tham khảo ấy có thể thuộc về Thư viện Alexandria danh tiếng ở triều đại Ptolemy. Vậy nếu những nguồn tài liệu tham khảo có xuất xứ từ Thư viện Alexandria, liệu có thể nào chúng có tuổi đời còn lâu hơn rất nhiều so với thời gian mà Piri Reis dự đoán? 

Piri Reis đã miêu tả khu vực Nam Mỹ và “Châu Nam Cực” như thế nào trong tấm bản đồ

Trên tấm bản đồ của Piri Reis, có vẻ như Nam Mỹ được vẽ sai biệt một cách kỳ lạ. Trong khi có thể dễ dàng nhận ra đất nước Brazil thì khi đường bờ biển được vẽ xuống phía nam, ông lại vẽ nhô ra về phía đông, dường như mô tả một dải đất liền mà ngày nay không còn tồn tại ở đó nữa. Dải đất này được cho là lục địa phía nam, cũng được biết đến là vùng đất Terra Australis hay có người gọi là Châu Nam Cực.

Bản đồ hiện đại có vẽ Brazil và Châu Nam Cực

Vậy nếu vùng đất này thực sự là Châu Nam Cực thì tại sao trông nó lại không giống với Châu Nam Cực mà chúng ta được biết hiện nay? Và tại sao nó lại nối liền với Nam Mỹ? 

Để trả lời câu hỏi thứ nhất, có người cho rằng vùng đất đó nhìn chính xác như Châu Nam Cực nếu không được  phủ băng. Ngày nay, theo nhà địa lý học Olafur Ingolfsson thuộc trường Đại học Iceland, 98% Châu Nam Cực bị băng bao phủ. Đại úy Lorenzo W. Burrouhs, Đại úy Lực lượng Không quân Mỹ thuộc bộ phận phụ trách bản đồ đã viết một lá thư cho Tiến sĩ Charles Hapgood vào năm 1961, trong thư ông nói “Châu Nam Cực” được miêu tả trong bản đồ của ông Piri Reis dường như thể hiện chính xác đường bờ biển của Châu Nam Cực khi nó ở dưới mặt băng. 

Theo cuốn sách “Những bản đồ của các vị vua trên biển thời cổ đại (Maps of the Ancient Sea Kings)” của Tiến sĩ Hapgood năm 1966, ông Burroughs đã viết: “Đường bờ biển The Princess Martha của vùng Queen Maud Land ở Châu Nam Cực dường như được mô tả chính xác ở phần phía nam trong bản đồ của Piri Reis. Sự tương đồng giữa bản đồ Piri Reis với hồ sơ địa chấn của vùng này được thực hiện bởi các nhà thám hiểm Na Uy-Anh-Thụy Điển vào năm 1949… là bằng chứng thuyết phục cho lập luận rằng những bản đồ mà Piri Reis tham khảo chắc chắn phải được vẽ trước khi chỏm băng của Châu Nam Cực bao phủ đường bờ biển vùng Queen Maud Land như chúng ta thấy hiện nay”.

Tiến sĩ Hapgood (sinh năm 1904, mất năm 1982) là một trong những người đầu tiên công bố quan điểm cho rằng tấm bản đồ Piri Reis miêu tả Châu Nam Cực trong thời tiền sử. Ông là một nhà sử học được đào tạo tại Đại học Havard, đã đưa ra những giả thuyết về sự dịch chuyển lục địa khiến cả thiên tài Albert Eistein cũng hết mực ca ngợi. Từ đây chúng ta đi đến câu hỏi thứ hai: tại sao trong bản đồ Piri Reis “Châu Nam Cực” lại gắn liền với Nam Mỹ?

Châu Nam Cực đã dịch chuyển?

Tất cả bản đồ trong thời gian này đều có vài chi tiết không chính xác. Ví dụ, đường bờ biển lúc đó thường được phóng đại về kích cỡ bởi vì người hoa tiêu cần biết chi tiết cụ thể nào mà họ sẽ gặp ở đó. Có thể các nhà bản đồ học đã bổ sung những chỗ họ chưa quan sát được bằng cách tưởng tượng ở đó có gì. Ví dụ, miêu tả về Bắc Mỹ của ông Piri Reis rất không chính xác nhưng các bản đồ khác vào thời điểm đó cũng có chi tiết sai tương tự. Một giả thuyết được đưa ra là các tấm bản đồ này mô tả Châu Á trong khi ở vị trí đó phải là Bắc Mỹ, bởi vì lúc ấy người ta vẫn còn rất hy vọng tìm thấy tuyến đường đến Châu Á thông qua biển Đại Tây Dương, mặc dù những người Châu Âu đã bắt đầu khám phá ra lục địa Bắc Mỹ luôn tìm cách cản trở họ.

Chúng ta sẽ nói về những chi tiết chính xác và thiếu chính xác của tấm bản đồ sau, nhưng ngay lúc này cần lưu ý rằng ông Piri Reis biên soạn từ các nguồn tài liệu tham khảo, kết hợp với phương pháp vẽ bản đồ chưa chính xác tại thời kỳ đó, có thể tạo ra một tấm bản đồ có đường bờ biển chính xác của Châu Nam Cực (được lấy từ một nguồn tài liệu tham khảo) đồng thời vị trí bờ biển đó lại không chính xác (do lấy từ một nguồn tài liệu tham khảo khác). 

Cũng phải lưu ý thêm rằng khi bản đồ được tạo ra với định dạng không gian 2 chiều (2-D) thì đặc điểm địa lý hình cầu của trái đất bị biến dạng. Phương pháp vẽ bản đồ của ông Piri Reis và cách xử lý của ông đối với sự biến dạng của bản đồ là vấn đề gây tranh cãi trong giới nghiên cứu. 

Tuy nhiên, sự biến dạng không phải là lời giải thích của Tiến sĩ Hapgood đối với việc Piri Reis đặt Châu Nam Cực lên hướng bắc so với vị trí hiện nay. Ông đưa ra giả thuyết các khối lục địa đã dịch chuyển.

Ông cho rằng đã có sự nhanh chóng chuyển cực 15 độ, khoảng 11.000 năm trước đây. Trong phần mở đầu cuốn sách “Sự dịch chuyển của vỏ ngoài trái đất” của ông Hapgood, thiên tài, nhà khoa học Albert Eisntein đã ca ngợi giả thuyết của ông Hapgood và giải thích những sự dịch chuyển này “tạo ra sự di chuyển của vỏ ngoài trái đất so với phần lõi của nó và sự di chuyển này sẽ khiến các khu vực ở vùng cực di dịch về phía đường xích đạo”.