% of readers think this story is Fact. Add your two cents.

Trong chuyến công tác của mình, vô tình dừng lại bên một nương cà phê chín đỏ, giữa lồng lộng gió, phóng tầm mắt ra bốn phía núi non mênh mông của xã Phúc Thọ, huyện Lâm Hà (tỉnh Lâm Đồng), chúng tôi đã gặp nhiều giọt nước mắt của bà con, đặc biệt trong vùng đồng bào dân tộc Cơ Ho. Vẫn điệp khúc được mùa rớt giá, phân bón, thuốc trừ sâu, diệt cỏ đắt đỏ, cà phê vừa bán vừa cho. Vẫn bài ca đồ ăn thức uống, thuốc chữa bệnh và học phí cho con cái cùng tăng, riêng giá cà phê… rớt từ 10.000 đồng/kg xuống còn 4.000 đồng/kg. Chị Minh khóc, cà phê chín mọng, tôi chẳng đủ sức mà hái, nhưng cũng chẳng có tiền mà thuê người hái. Bởi nếu thuê lao công hái cà phê xong, bán sản phẩm đi, chẳng đủ tiền trả người làm mướn.

Nhà “Bập” Luyn (người dân tộc Cơ Ho) ở tít trong xóm Thác Nếp (xã Phúc Thọ, Lâm Hà, Lâm Đồng). Đường đất gồ ghề, uốn lượn quanh các triền đồi mà rừng bị phá tan hoang, dưới suối thì các công ty đào vàng sa khoáng và khai thác cát bới lanh tanh bành. Tiếng máy nổ đinh tai nhức óc. Giữa rừng cà phê cằn cỗi, “Bập” cùng đàn con nheo nhóc tiếp chúng tôi. Nhà “Bập” ở ngoài xóm gần nhà “ông giáo Thành” (ông này làm trưởng xóm) phía trung tâm xã. Thế nhưng, vì “ăn quán”, nợ đủ thứ tiền, lãi mẹ đẻ lãi con nhà “con buôn”, nên phải bán nhà bán đất, chạy mãi vào trong rừng này. “Vào đây rừng rậm lắm, thấy nhiều cây thì phá thôi, chúng tôi không biết gì cả, phá lấy đất làm nhà và trồng cà phê. Nhà cũ bán cho người ta để trừ nợ, được 4 triệu đồng. Giờ cần tiền, “chốt” nương cà phê từ lúc đang xanh với giá rẻ. Tôi bán cho họ 2 tấn từ lúc cà phê còn chưa… ra trái. Cộng thêm 10 triệu tiền mặt đang nợ nữa. Hằng ngày chồng “Bập” Luyn đi làm cho nhà người ta để trừ vào lãi suất tiền vay. Họ tính 40.000 đồng/tháng/1 triệu tiền vay. Không trả được, không có tiền, nhà đông con vẫn phải đi vay của họ để ăn (ăn quán rồi tính ra tiền, nợ và trả lãi hằng tháng). Nhà 5 đứa con, 2 đứa đầu phải bỏ học rồi, nhà báo ạ”.

“Mình không được học nhiều, giờ chỉ biết đọc vài chữ, không biết viết nữa đâu. Học hết lớp 1, sang lớp 2 học được đúng 1 tháng thì phải bỏ. Nhà có khu đất sổ đỏ thì bán cho người ta rồi, giờ đi làm thuê cho người ta để trả nợ chưa xong. Tôi chỉ cầu trời cho tôi trả được các khoản nợ vay của các chủ đại lý, lãi nặng quá, chắc suốt đời không trả được mất. Nhà tôi có sổ hộ nghèo. Cán bộ không cho vay tiền làm ăn, cũng không giúp cái gì bao giờ, càng ngày lãi càng lớn, tôi càng nghèo, thế mà năm ngoái cán bộ cắt mất tiêu chuẩn hộ nghèo của tôi. Tôi lên thôn kiến nghị thì họ bảo lên xã hỏi. Tôi chưa biết phải hỏi ai đây!”. “Bập” Luyn đưa ra một đống giấy tờ buồn bã, cũ kỹ. Vẻ mặt cô còn buồn thảm hơn. Bên cạnh, nhà “Bập” Len cũng chẳng khấm khá hơn tí nào.

Theo lãnh đạo huyện Lâm Hà, có xã, có khu vực, đến 80-90% bà con phải đi vay ngân hàng, vay nặng lãi để lo đầu tư trồng cà phê, lo cho cuộc sống hằng ngày. Rồi cà phê bị rớt giá, rồi ốm đau, bệnh tật, rồi muốn mua sắm nhà cửa, xe máy, điện thoại “cho bằng anh bằng chị”, cho nên, bà con rơi vào chồng chất nợ nần. Khảo sát ở xã Phúc Thọ, chúng tôi thấy, bà con vẫn dường như sinh ra để gánh các khoản nợ. Ai có sổ đỏ đất đai thì “cắm” ngân hàng vay trả lãi. Ai “cắm” rồi hoặc không có sổ mà “cắm” thì buộc phải ra vay nặng lãi bên ngoài. Nhà Huyền đang phải vay dăm chục triệu và è cổ trả lãi, là bởi vì cũng giống như bà con, cà phê liện tục giảm giá. Các chủ vựa cung cấp phân bón, thuốc trừ sâu, gạo thịt thì họ có vẻ rất “tử tế”, cần lấy bao nhiêu họ cũng đem đến đủ. Chỉ có điều là phải trả lãi. Cái gì cũng có giá niêm yết ở mức cắt cổ rồi, chả ai ép ai đâu nhé, tự nguyện vay thì phải tự nguyện mà trả. Nếu không thì chẳng nói cũng biết cái gì đang chờ “quý khách”.

Hoặc đơn giản hơn, không trả thì lãi sẽ tăng cao, bên cạnh việc lãi mẹ đẻ lãi con và lãi con tiếp tục đẻ lãi cháu. Càng nợ lâu thì mức chịu lãi cho mỗi triệu đồng càng tăng cao. Không trả được thì xiết nhà, xiết ruộng vườn, không loại trừ cả việc đưa đầu gấu đến xử. Công an huyện Lâm Hà từng bắt các đối tượng đòi nợ thuê dạng này với hành động giết người vô cùng hung hãn, báo chí đăng tải nhiều khiến bà con càng sợ. Bà vợ ông Th (ông Th là cán bộ thôn) cũng từng đưa một lũ “con nuôi” (thực chất là bọn “đầu trâu mặt ngựa”, cánh tay nối dài của nạn vay nặng lãi), toàn đứa tù tội đến xiết đất xiết nhà của anh Trung, nên ai cũng “tự hiểu” cả. Con buôn cho vay lãi kiểu gì nó cũng chơi. Có bà con người Cơ Ho còn ở Tây Nguyên nói một cách hồn nhiên, được ghi chép trong văn bản của một tổ chức điều tra xã hội học, đọc mà khiến chúng tôi hết sức chua chát: “Vay tiền của bà H thì dễ lắm, giống như xin tiền của bố mẹ mình thôi, bao nhiêu cũng có ngay. Không trả được bà cũng vui vẻ” (để mùa sau rồi lặng lẽ bà tính lãi thêm cao).

Hoặc người nghèo khó nào thích thì vay cà phê (gọi dân gian là “vay nhân”, với thuật ngữ là “chốt”, tức là “đóng đinh”, “chốt hạ” cái giá bán cà phê cho con buôn để nhận tiền của họ từ khi cà phê chưa chín. Thường thì bà con phải “chốt” với giá bằng ½ giá cà phê khi nó chín. Ví dụ, cà phê chín bán 42 triệu đồng/tấn, thì “bán lúa non” chỉ thu được 21 triệu đồng/tấn. Lúc cà phê chín, thu hoạch về nhà là họ đến lấy hết, để trừ vào số tiền đã vay nợ, khi tính thì chỉ được phép trừ với giá bằng ½ giá thị trường). Hoặc có thể vay phân bón quy ra tiền, vay gạo, thịt, các đồ gia dụng quy ra tiền. Tóm lại bà con cứ thỏa sức mua hàng và cắm nợ. Chỉ có điều nợ ấy được con buôn tính lãi suất quy ra tiền: Cứ mỗi tháng cộng thêm 50.000 hoặc 30.000-40.000 đồng tiền lãi cho 1 triệu tiền vay. Vay nặng lãi, như cái vòi bạch tuộc len lỏi khắp các thôn buôn, khắp hầu hết các gia đình và nhiều
phận người.

Nhiều người vay tiền cưới vợ gả chồng cho con rồi bị xiết nợ mất nhà